Nghe Thụ Động: Vai Trò Và Hạn Chế Trong Học Tiếng Anh - Anh ngữ Oxford

Trang Chủ / Tin tức / Nghe Thụ Động: Vai Trò Và Hạn Chế Trong Học Tiếng Anh

Nghe thụ động (Passive Listening) là một phương pháp tiếp xúc với ngôn ngữ được nhiều người học tiếng Anh biết đến và áp dụng. Tuy nhiên, cách thức này thường bị hiểu lầm về vai trò và hiệu quả thực sự trong quá trình nâng cao năng lực ngôn ngữ. Bài viết này của Anh ngữ Oxford sẽ giúp bạn đọc khám phá định nghĩa, những hạn chế và cách áp dụng phương pháp nghe thụ động một cách thông minh, tối ưu nhất để thực sự đạt được tiến bộ.

Xem Nội Dung Bài Viết

Định Nghĩa và Bản Chất của Nghe Thụ Động

Nghe thụ động về cơ bản là hành động tiếp nhận âm thanh mà không đòi hỏi sự chú ý hay phản hồi có ý thức từ người nghe. Trong trạng thái này, tâm trí của bạn có thể dễ dàng chuyển sang các suy nghĩ hoặc hoạt động khác, và mặc dù âm thanh tiếng Anh vẫn tiếp tục đi vào tai, khả năng não bộ ghi nhớ hay xử lý thông tin là rất thấp. Ví dụ điển hình trong đời sống hàng ngày có thể kể đến việc bạn nghe một bản tin radio trong khi đang lái xe, nghe nhạc nền khi làm việc nhà, hay nghe podcast tiếng Anh trong lúc tập thể dục mà không thực sự tập trung vào nội dung.

Trong ngữ cảnh học ngoại ngữ, khái niệm nghe thụ động thường được hiểu là việc bạn để tiếng Anh “đi vào tai” liên tục, có thể là qua podcast, nhạc, phim ảnh hay thậm chí là các bài giảng mà không cần phải hiểu hết. Mục tiêu chính của cách làm này là giúp não bộ dần làm quen với ngữ điệu, âm điệu và nhịp điệu của một ngôn ngữ mới, tạo ra một môi trường “tắm ngôn ngữ” mà không gây áp lực về mặt hiểu biết. Tuy nhiên, hiệu quả của nó trong việc thực sự nâng cao trình độ lại là một vấn đề cần được nhìn nhận một cách khách quan và khoa học.

Vì Sao Nghe Thụ Động Kém Hiệu Quả Với Người Lớn?

Nhiều người học tiếng Anh, từ những người mới bắt đầu cho đến những người đã có nền tảng, thường có niềm tin mạnh mẽ vào sức mạnh của nghe thụ động, thậm chí để tiếng Anh phát liên tục ngay cả khi ngủ. Họ kỳ vọng rằng chỉ bằng việc tiếp xúc thường xuyên, vô thức, vốn từ vựng phức tạp hay cấu trúc câu tinh tế sẽ tự động “thấm” vào bộ não. Tuy nhiên, quan điểm này chưa được chứng minh một cách rõ ràng bởi các nghiên cứu khoa học chuyên sâu về việc tiếp thu ngôn ngữ ở người trưởng thành.

Sự Khác Biệt Trong Cơ Chế Tiếp Thu Ngôn Ngữ

Một số người có thể lấy hiện tượng trẻ em học ngôn ngữ một cách tự nhiên, “thụ động” làm ví dụ để biện minh cho phương pháp này. Tuy nhiên, cần phải hiểu rằng bộ não của trẻ nhỏ có những đặc điểm và cơ chế tiếp nhận ngôn ngữ vượt trội, khác biệt hoàn toàn so với người trưởng thành. Theo các nghiên cứu của Tiến sĩ Paul Thompson thuộc Đại học California tại Los Angeles, trẻ em sử dụng vùng vận động sâu của não – khu vực chịu trách nhiệm cho các hành động vô thức – để tiếp thu ngôn ngữ. Điều này cho phép chúng học một cách tự nhiên và không cần nỗ lực có ý thức.

Ngược lại, khi bước vào tuổi dậy thì, vùng não chuyên biệt cho việc học ngôn ngữ ở trẻ em ngừng phát triển nhanh chóng. Ngôn ngữ sau đó bắt đầu được xử lý thông qua một hệ thống thần kinh chung với các kiến thức học thuật khác như toán học hay mỹ thuật. Điều này đồng nghĩa với việc, đối với người lớn, việc tiếp thu ngôn ngữ trở nên khó khăn hơn và đòi hỏi sự tham gia chủ động của ý thức. Não bộ người trưởng thành được tối ưu hóa cho việc phân tích, logic và học hỏi có mục đích, chứ không phải chỉ đơn thuần là “hấp thụ” thông tin một cách thụ động như trẻ nhỏ.

<>Xem Thêm Bài Viết:<>

Giả Thuyết Giai Đoạn Nhạy Cảm và Người Học Trưởng Thành

Khái niệm “Giai Đoạn Nhạy Cảm” (Critical Period Hypothesis) trong ngôn ngữ học ủng hộ quan điểm rằng có một khoảng thời gian giới hạn trong cuộc đời khi khả năng học ngôn ngữ đạt đến mức cao nhất và tự nhiên nhất. Sau giai đoạn này (thường là sau tuổi dậy thì), việc học một ngôn ngữ mới sẽ trở nên khó khăn hơn và đòi hỏi nhiều nỗ lực có ý thức hơn. Điều này giải thích tại sao người lớn không thể đơn thuần dựa vào việc “tắm ngôn ngữ” để đạt được sự thành thạo như trẻ em. Họ cần các phương pháp học tập chủ động hơn, như Active Listening (nghe chủ động), ghi chép, phân tích và thực hành để kiến thức được ghi nhớ sâu sắc và có thể vận dụng linh hoạt.

Những Rủi Ro Khi Lạm Dụng Nghe Thụ Động

Việc quá phụ thuộc vào nghe thụ động không chỉ kém hiệu quả mà còn tiềm ẩn một số rủi ro, đặc biệt là đối với những người đang ôn luyện cho các kỳ thi chuẩn hóa hoặc mong muốn cải thiện khả năng giao tiếp thực tế.

Ảnh Hưởng Đến Hiệu Suất Bài Thi Nghe IELTS

Bài thi IELTS Listening yêu cầu thí sinh phải tập trung cao độ trong gần 30 phút để trích xuất thông tin chi tiết, nắm bắt ý chính, và liên kết các dữ liệu để đưa ra câu trả lời chính xác cho các dạng bài như điền từ, nối hoặc chọn đáp án đúng. Sự tập trung này hoàn toàn trái ngược với tâm lý khi nghe thụ động – nghe mà không cần để ý hay hiểu. Nếu dành quá nhiều thời gian cho việc nghe thụ động, đặc biệt là trong giai đoạn ôn thi quan trọng, người học có thể vô tình hình thành thói quen xấu cho não bộ là để thông tin trôi đi mà không đọng lại gì.

Kết quả là, dù cảm thấy bài nghe có vẻ quen tai và dễ nghe, thí sinh lại không thể xác định được câu trả lời chính xác sau khi nghe xong. Chỉ một phút lơ đễnh trong bài thi IELTS Listening có thể khiến bạn mất điểm quan trọng, ảnh hưởng tiêu cực đến tổng điểm. Với IELTS, mỗi 0.5 điểm đều có giá trị lớn, và việc duy trì sự tập trung tối đa là điều kiện tiên quyết để đạt được band điểm cao. Vì vậy, để tối ưu hóa hiệu suất trong phòng thi, người học cần ưu tiên luyện tập Active Listening và giảm thiểu việc nghe thụ động trong giai đoạn nước rút.

Hiệu suất IELTS Listening

Suy Giảm Khả Năng Tập Trung Do Đa Nhiệm

Não bộ con người không được thiết kế để thực hiện nhiều nhiệm vụ cùng một lúc một cách hiệu quả (Madore & Wagner, 2019). Thay vào đó, mỗi khi sự chú ý của chúng ta chuyển từ nhiệm vụ A sang nhiệm vụ B, não sẽ ngắt kết nối thần kinh chịu trách nhiệm cho nhiệm vụ A và tạo ra các kết nối mới cho nhiệm vụ B. Hãy hình dung não như một chiếc công tắc: việc liên tục chuyển đổi giữa nghe thụ động và làm một công việc khác (ví dụ: đọc sách, làm việc văn phòng) sẽ khiến chiếc công tắc này nhanh chóng bị “lờn” và giảm hiệu suất.

Trên thực tế, ngay cả khi bạn nghĩ mình đang nghe thụ động hoàn toàn, bộ não vẫn có thể vô tình chú ý đến âm thanh nền trong vài khoảnh khắc ngắn ngủi, rồi lại quay về với công việc chính. Hiện tượng này xảy ra do não người có xu hướng “nghiện” những điều mới mẻ và sẽ tiết ra dopamine (hormone hạnh phúc, hưng phấn) khi tìm thấy mục tiêu mới để chú ý (Levitin, 2015). Nếu tình trạng này diễn ra thường xuyên, não bộ liên tục phải xử lý nhiều thông tin rời rạc trong môi trường đa nhiệm, nó sẽ quen với cảm giác dopamine mang lại và trở nên khó tập trung lâu dài vào một thứ. Theo một nghiên cứu của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ, việc chuyển đổi giữa các tác vụ có thể làm giảm năng suất của bạn tới 40%. Để tăng cường khả năng tập trung, một kỹ năng cực kỳ quan trọng không chỉ trong học tập mà cả trong công việc và cuộc sống, việc hạn chế làm việc đa nhiệm nói chung và nghe thụ động một cách tùy tiện nói riêng là điều cần thiết.

Áp Dụng Nghe Thụ Động Một Cách Thông Minh và Hiệu Quả

Mặc dù nghe thụ động có những hạn chế, nhưng nếu được áp dụng đúng cách và ở đúng thời điểm, nó vẫn có thể trở thành một công cụ bổ trợ hữu ích trong hành trình học ngoại ngữ của bạn. Cần nhớ rằng, không ai có thể học một ngôn ngữ mới chỉ bằng cách nghe mà không chủ động nạp kiến thức mới. Vì vậy, hãy xem nó như một mảnh ghép nhỏ, cần được kết hợp với các phương pháp chủ động hơn như Active Listening và Active Recall để kiến thức được ghi nhớ sâu sắc hơn.

Tầm Quan Trọng Với Người Học Tiếng Anh Vỡ Lòng

Ở giai đoạn đầu khi mới tiếp xúc với tiếng Anh hoặc ở trình độ vỡ lòng, người học có thể chưa quen thuộc với các âm thanh, ngữ điệu và nhịp điệu của ngôn ngữ này. Một số người thậm chí còn gặp phải “Nỗi sợ những thứ mình không biết” (Fear of the Unknown), khiến họ cảm thấy e ngại khi bắt đầu học. Trong trường hợp này, phương pháp nghe thụ động có thể phát huy tác dụng tích cực trong việc giúp não bộ dần làm quen với những âm thanh lạ lẫm của tiếng Anh. Mỗi ngôn ngữ đều có những đặc trưng riêng về ngữ điệu lên xuống, nhịp điệu ngắt nghỉ và cách nhả âm, và việc “tắm ngôn ngữ” nhẹ nhàng này sẽ giúp phá vỡ rào cản ban đầu.

Theo Tiến sĩ Raj Raghunathan, Giáo sư Marketing tại Đại học Texas ở Austin, con người có xu hướng yêu thích những gì quen thuộc. Do đó, việc lấp đầy không gian xung quanh bằng tiếng Anh ở giai đoạn khởi điểm sẽ giúp ngôn ngữ đó trở nên bớt “ngoại” hơn, từ đó khơi gợi sự hứng thú và giảm bớt cảm giác xa lạ. Với người học tiếng Anh vỡ lòng, nên ưu tiên các nguồn nghe có tính thu hút, dễ bắt tai như những bài hát tiếng Anh quen thuộc, các câu chuyện đơn giản cho trẻ em, hoặc các đoạn hội thoại cơ bản. Tính lặp đi lặp lại của lời bài hát và giai điệu hấp dẫn có thể giúp người học vô thức bắt chước và dần chuyển sang các hình thức luyện tập chủ động hơn như Shadowing. Tuy nhiên, điều quan trọng là người học nên sớm chuyển sang nghe chủ động sau vài tuần hoặc 1-2 tháng để thực sự tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả.

Vai trò của Passive Listening

Cách Tiếp Cận Cho Người Học Trình Độ Trung Cấp Trở Lên

Đối với những người học ở trình độ trung cấp trở lên, vai trò của nghe thụ động nên được giảm thiểu và chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong tổng thể quá trình học. Ở giai đoạn này, người học đã quen với ngôn ngữ và có khả năng sử dụng tiếng Anh ở một mức độ nhất định, nên không còn cần thời gian dài để làm quen với âm thanh. Hơn nữa, dựa trên “Giả thuyết Lưu ý” (Noticing Hypothesis) của nhà ngôn ngữ học Richard Schmidt (1990), người học không thể tiếp tục nâng cao khả năng ngôn ngữ hoặc nắm bắt các đặc điểm mới của ngôn ngữ trừ khi họ tiếp thu thông tin một cách có ý thức. Giả thuyết này mâu thuẫn trực tiếp với bản chất của nghe thụ động – nghe mà không cần chú ý và xử lý thông tin.

Trường hợp hiếm hoi mà nghe thụ động có thể hữu ích cho người học ở trình độ này là để củng cố kiến thức sẵn có, chứ không phải để học cái mới. Khi người học đã có một vốn từ vựng và ngữ pháp nhất định, việc ôn lại kiến thức đôi khi có thể trở nên nhàm chán. Trong những lúc như vậy, bạn có thể kết hợp nghe thụ động khi đang làm các việc không đòi hỏi sự tập trung cao độ và có tính chất lặp đi lặp lại, chẳng hạn như rửa bát, đi bộ, tập thể dục nhẹ nhàng, hoặc nằm thư giãn.

Với mục đích củng cố kiến thức, bạn nên ưu tiên chọn nghe những nội dung quen thuộc để não bộ dễ dàng bắt gặp và liên kết với các từ vựng cũ hoặc các từ liên quan. Tuyệt đối không nên chọn nghe những chủ đề quá vĩ mô, phức tạp hoặc xa lạ (ví dụ: vật lý lượng tử, triết học sâu sắc), bởi vì khi đối diện với quá nhiều từ vựng và khái niệm mới, bạn sẽ vô tình trở về trạng thái của một người mới bắt đầu. Điều này không chỉ gây lãng phí thời gian mà còn có thể tạo ra cảm giác nản lòng và tự ti. Hãy chọn các nguồn nghe phù hợp với mục đích:

Luyện thi IELTS Listening: Ưu tiên nghe các bài test trong bộ Cambridge IELTS (1-18) để làm quen với giọng đọc, tốc độ và các dạng câu hỏi thường gặp. Đây là tài liệu đáng tin cậy nhất để ôn tập từ vựng và cách diễn đạt thiết yếu.
Cải thiện tiếng Anh giao tiếp: Nghe podcast hoặc các nội dung trên YouTube về đời sống của người bản xứ giúp làm quen với tốc độ nói tự nhiên, cách lướt âm, và các từ lóng phổ biến.
Củng cố từ vựng học thuật theo chủ đề: Lựa chọn TEDTalks hoặc các nội dung có tính bàn luận. Diễn giả trên TEDTalk thường nói rõ ràng, tốc độ vừa phải, rất phù hợp để nắm bắt từ vựng.

Hướng Dẫn Thực Hành Nghe Thụ Động Đúng Cách

Dưới đây là bảng hướng dẫn cách kết hợp nghe thụ động vào quá trình học tiếng Anh một cách hiệu quả, đặc biệt là để củng cố kiến thức đã học:

Bước	Hoạt động cụ thể	Mục đích	Lưu ý quan trọng
1	Hoàn thành một bài nghe (ví dụ: đề IELTS Listening trong bộ Cambridge) và đánh giá kết quả. Phân tích kỹ các câu trả lời sai để xác định nguyên nhân.	Đánh giá trình độ hiện tại và nhận diện các lỗ hổng kiến thức.	Đây là bước nghe chủ động ban đầu để xác định nội dung cần ôn tập.
2	Tra cứu để hiểu toàn bộ nội dung bài nghe, đặc biệt chú ý đến những từ vựng, cấu trúc ngữ pháp mới hoặc những phần đã gây khó khăn trong quá trình làm bài.	Nạp kiến thức mới và củng cố hiểu biết về nội dung đã nghe.	Đảm bảo bạn hiểu rõ nghĩa và cách dùng của từ mới.
3	Nghe lại bài nghe 1-2 lần với sự tập trung cao độ để hiểu sâu hơn, ghi nhớ từ vựng mới và cách diễn đạt. Áp dụng các kỹ thuật của Active Listening như ghi chú, tóm tắt.	Ghi nhớ kiến thức mới vào bộ nhớ dài hạn thông qua sự chủ động và tập trung.	Đây là bước quan trọng nhất để thực sự tiếp thu kiến thức.
4	Nghe thụ động bài nghe này vào các thời điểm thích hợp, ví dụ như lúc nằm thư giãn trước khi ngủ, khi đang làm công việc nhà không đòi hỏi tư duy cao (rửa chén, gấp quần áo), hoặc khi đi bộ/tập thể dục nhẹ.	Giúp não bộ làm quen thêm với âm thanh, duy trì sự tiếp xúc với tiếng Anh mà không gây áp lực. Đặc biệt, nghe trước khi ngủ giúp não xử lý và củng cố kiến thức mới trong lúc nghỉ ngơi, hạn chế tác hại của đa nhiệm.	Không cần chú tâm hoàn toàn vào bài nghe, chỉ để âm thanh trôi tự nhiên.
5	Lặp lại việc nghe thụ động bài nghe này sau một vài tuần hoặc một vài tháng.	Củng cố kiến thức cũ theo nguyên tắc lặp lại ngắt quãng (Spaced Repetition), giúp từ vựng và cấu trúc được ghi nhớ bền vững hơn.	Chọn những nội dung đã quen thuộc để tối ưu hóa việc củng cố.

Ứng dụng Passive Listening

Việc áp dụng Passive Listening theo cách này có thể giúp người học giảm bớt áp lực ôn tập từ vựng liên tục, đặc biệt khi quỹ thời gian eo hẹp. Mặc dù đây không phải là cách tối ưu nhất để ghi nhớ từ vựng so với các phương pháp như Spaced Repetition, nó vẫn tạo cảm giác bạn đang tận dụng tối đa mọi cơ hội để “tắm ngôn ngữ” và củng cố kiến thức.

Câu hỏi Thường Gặp (FAQs)

Nghe thụ động có giúp tôi nói tiếng Anh lưu loát hơn không?
Nghe thụ động chủ yếu giúp bạn quen với âm thanh và ngữ điệu của tiếng Anh. Tuy nhiên, để nói lưu loát, bạn cần phải thực hành nói chủ động, luyện phát âm, và áp dụng từ vựng, ngữ pháp đã học vào giao tiếp thực tế. Nó chỉ là một phần nhỏ trong quá trình rèn luyện kỹ năng nói.
Tôi có nên nghe tiếng Anh khi ngủ để cải thiện kỹ năng không?
Mặc dù có nhiều người tin vào việc này, nhưng chưa có bằng chứng khoa học mạnh mẽ nào cho thấy việc nghe thụ động khi ngủ giúp cải thiện đáng kể khả năng ngôn ngữ ở người trưởng thành. Não bộ khi ngủ tập trung vào việc phục hồi và xử lý thông tin đã nạp trong ngày, không phải để học kiến thức mới một cách hiệu quả.
Làm thế nào để phân biệt nghe thụ động và nghe chủ động?
Nghe thụ động là nghe mà không tập trung, không có ý định hiểu hay phân tích nội dung. Ngược lại, nghe chủ động (Active Listening) đòi hỏi sự tập trung cao độ, mục đích rõ ràng (ví dụ: tìm thông tin, hiểu ý chính, ghi chú), và thường đi kèm với việc phân tích, tóm tắt hoặc phản hồi nội dung.
Tôi có thể sử dụng nghe thụ động để học từ vựng mới không?
Khả năng học từ vựng mới qua nghe thụ động là rất hạn chế đối với người lớn. Bạn có thể quen tai với một số từ, nhưng để ghi nhớ và sử dụng được, bạn cần phải học chúng một cách chủ động (ví dụ: tra từ điển, đặt câu, ghi nhớ theo ngữ cảnh) và lặp lại theo thời gian.
Nghe thụ động có lợi ích gì cho người học ở trình độ cao không?
Đối với người học trình độ cao, nghe thụ động chủ yếu có lợi ích trong việc củng cố kiến thức đã có. Nó giúp duy trì sự tiếp xúc với ngôn ngữ, gợi nhắc lại các từ vựng và cấu trúc đã học, và làm quen với các biến thể phát âm hoặc ngữ điệu khác nhau mà không cần tốn quá nhiều năng lượng tập trung.
Nếu tôi làm việc đa nhiệm trong khi nghe thụ động thì có hại không?
Có. Việc làm việc đa nhiệm (multitasking) trong khi nghe thụ động có thể khiến não bộ của bạn dễ bị phân tâm hơn trong dài hạn. Não sẽ quen với việc liên tục chuyển đổi sự chú ý, làm giảm khả năng tập trung sâu vào một nhiệm vụ duy nhất, ảnh hưởng đến hiệu suất học tập và làm việc.
Tôi nên nghe loại tài liệu nào khi áp dụng nghe thụ động?
Nếu ở trình độ vỡ lòng, hãy chọn các bài hát, câu chuyện đơn giản cho trẻ em, hoặc các đoạn hội thoại cơ bản. Đối với trình độ trung cấp trở lên, hãy chọn các nội dung quen thuộc, dễ hiểu (podcast, video YouTube, đề thi IELTS cũ) mà bạn đã từng nghe hoặc đọc qua để củng cố kiến thức.
Ngoài nghe thụ động, Anh ngữ Oxford khuyên tôi nên áp dụng phương pháp nghe nào khác?
Anh ngữ Oxford khuyến nghị bạn nên ưu tiên nghe chủ động (Active Listening). Phương pháp này giúp bạn tập trung phân tích, hiểu sâu, và ghi nhớ thông tin hiệu quả hơn, từ đó cải thiện đáng kể kỹ năng nghe hiểu và toàn diện các kỹ năng tiếng Anh khác.

Trong bài viết này, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu về phương pháp nghe thụ động, từ định nghĩa, những hạn chế cho đến cách áp dụng phù hợp cho từng đối tượng người học. Mong rằng bạn đọc có thể xác định rõ mục tiêu học tập trước khi quyết định đưa bất kỳ một phương pháp nào vào quá trình học của mình. Hãy luôn nhớ rằng sự tập trung và nỗ lực là chìa khóa dẫn đến thành công trong việc học ngôn ngữ. Đừng quá phụ thuộc vào việc đạt kết quả một cách thụ động mà hãy dành nhiều sự chú tâm hơn khi có thể để làm chủ tiếng Anh, cùng Anh ngữ Oxford chinh phục mọi mục tiêu.